Fot. Sławomir Niedźwiecki

Klasztor prawosławny
Według tradycji prawosławnej monaster w Żyrowicach został ufundowany w celu upamiętnienia objawienia maryjnego, jakie miało miejsce w 1470. Dwaj pastuszkowie zobaczyli wówczas na gruszy, w majątku Aleksandra Sołtana, ikonę Matki Bożej emitującą nadprzyrodzony blask. Sołtan zabrał ikonę do swojego domu, lecz nie potraktował poważnie opowieści o jej pojawieniu się na drzewie. Na drugi dzień okazało się, że wizerunek ponownie pojawił się w pierwotnym miejscu. Sołtan nakazał wówczas wznieść w tym miejscu cerkiew Matki Bożej. Ikona zyskała sławę cudotwórczej, Żyrowice stały się miejscem pielgrzymek. W 1493 przy cerkwi powstał monaster, uposażony przez Sołtanów. W 1520 jego zabudowania zostały zniszczone w pożarze. Według tradycji ikona została cudownie uratowana i odnaleziona przez mieszkańców na kamieniu w Żyrowicach.
Na miejscu zniszczonej cerkwi wzniesiony został kamienny sobór Zaśnięcia Matki Bożej, następnie wielokrotnie przebudowywany. W XVII w. wzniesiono także cerkiew na miejscu kamienia, gdzie odnaleziono ikonę po pożarze.

Po synodzie połockim w 1839, na mocy którego doszło do likwidacji unii na ziemiach litewskich i białoruskich, monaster ponownie przeszedł we władanie mnichów prawosławnych. Został również rezydencją prawosławnych biskupów wileńskich i litewskich, zaś działające w nim seminarium kształciło odtąd kandydatów na duchownych prawosławnych. Funkcje te monaster pełnił przez sześć lat, do 1845, następnie rezydowali w nim wikariusze tejże eparchii.
W XIX w. monaster był ważnym ośrodkiem pielgrzymkowym, przyciągającym pątników przede wszystkim na święta Opieki Matki Bożej i Zaśnięcia Matki Bożej. Klasztor prowadził szkołę psalmistów oraz placówkę kształcenia podstawowego. W II poł. XIX w. całość zabudowań monasterskich została wyremontowana. Zakonnicy prowadzili sierociniec dla chłopców.
W 1915 mnisi udali się na bieżeństwo, zabierając ze sobą cudowną ikonę Matki Bożej, klasztorne archiwum i część wyposażenia świątyń. Utensylia cerkiewne i ikony zdeponowano w piwnicy soboru Opieki Matki Bożej na Fosie w Moskwie, zaś archiwum w Noworosyjsku. W czasie I wojny światowej w monasterze stacjonowały wojska niemieckie, które zamieniły część zabudowań na więzienie, zaś ikonostas w cerkwi św. Mikołaja zniszczyły na opał.

Po zakończeniu działań wojennych mnisi wrócili do Żyrowic i ponownie zorganizowali wspólnotę. Na jej czele stanął archimandryta Tichon (Szarapow). W okresie międzywojennym funkcjonowanie klasztoru było utrudnione – Kościół katolicki domagał się przekazania mu majątku monasteru, zaś wojewoda nowogródzki traktował go jako ośrodek antypolskiej agitacji. Przełożony klasztoru faktycznie reprezentował poglądy zdecydowanie antypolskie i z tego powodu został ostatecznie zatrzymany, usunięty we wspólnoty i deportowany do Niemiec. W 1921 większa część majątku klasztornego oraz jego budynków mieszkalnych i gospodarczych została przejęta przez państwo polskie (część otrzymała następnie parafia katolicka oraz szkoła rolniczo-leśna), przez co sytuacja materialna wspólnoty znacząco się pogorszyła. W skład kompleksu klasztornego wchodziły wówczas sobór Zaśnięcia Matki Bożej, cerkwie Objawienia Pańskiego i św. Mikołaja oraz drewniana cerkiew św. Jerzego, jak również trzy budynki mieszkalne i kilka obiektów gospodarczych. W 1934, gdy Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego poprosiło wojewodów o listę prawosławnych klasztorów, które ich zdaniem należałoby zlikwidować, wojewoda nowogródzki nie wskazał monasteru w Żyrowicach, podkreślając, że jest on ubogi, a jego mieszkańcy nie prowadzą antypolskiej działalności. Remonty świątyń, będących w bardzo złym stanie technicznym, dofinansowało starostwo w Słonimiu. W 1937 przełożony klasztoru, archimandryta Benedykt (Bobkowski), zainicjował organizowanie procesji z cudowną ikoną po okolicznych cerkwiach.
Klasztor w Żyrowicach, jako jedyny męski monaster na Białorusi, był czynny także w okresie radzieckim. Współcześnie (2013) jest klasztorem stauropigialnym, podlegającym bezpośrednio egzarsze Białorusi.
Na terenie klasztoru mieści się siedziba Mińskiej Akademii Duchownej i seminarium duchownego.